Đăng xuất
Tác dụng ức chế miễn dịch/ Tăng độ nhạy cảm với nhiễm trùng
Corticosteroid có thể làm tăng độ nhạy cảm với nhiễm trùng, che lấp một số dấu hiệu nhiễm trùng, và các nhiễm trùng mới có thể xảy ra khi đang dùng corticosteroid. Việc ức chế phản ứng viêm và chức năng miễn dịch làm tăng độ nhạy cảm với các bệnh nhiễm trùng do nấm, virus và vi khuẩn gây ra và mức độ nghiêm trọng của bệnh. Biểu hiện lâm sàng thường không điển hình và có thể chuyển sang giai đoạn nặng trước khi phát hiện.
Bệnh nhân đang dùng thuốc ức chế hệ miễn dịch dễ bị nhiễm trùng hơn những người khỏe mạnh. Ví dụ ở trẻ em hay người lớn chưa có miễn dịch đang dùng corticosteroid khi mắc thủy đậu và sởi có thể bị nặng hơn hoặc thậm chí gây tử vong.
Bệnh thủy đậu rất được quan tâm vì căn bệnh nhỏ bình thường này có thể gây tử vong ở những bệnh nhân bị ức chế miễn dịch. Bệnh nhân (hoặc cha mẹ của trẻ em) không có tiền sử rõ ràng về bệnh thủy đậu nên được khuyến cáo tránh tiếp xúc cá nhân gần với bệnh nhân thủy đậu hoặc herpes zoster và nếu bị phơi nhiễm, nên được chăm sóc y tế ngay. Những bệnh nhân chưa có miễn dịch đang dùng corticosteroid toàn thân hoặc đã dùng trong 3 tháng trước đó cần được chủng ngừa thụ động với globulin miễn dịch varicella/zoster (VZIG); nên tiêm trong vòng 10 ngày kể từ khi tiếp xúc với bệnh nhân thủy đậu. Nếu xác nhận chẩn đoán bị thủy đậu, bệnh nhân cần được chăm sóc chuyên khoa và điều trị khẩn cấp. Không nên ngừng corticosteroid và có thể cần tăng liều.
Nên tránh tiếp xúc với bệnh sởi. Phải tìm lời khuyên y tế ngay nếu bị phơi nhiễm. Có thể dự phòng bằng tiêm bắp globulin miễn dịch.
Tương tự như vậy, corticosteroid nên được sử dụng hết sức thận trọng ở những bệnh nhân đã biết bị nhiễm ký sinh trùng hoặc nghi ngờ nhiễm giun lươn (giun chỉ), có thể dẫn đến bội nhiễm giun lươn và lan rộng bởi sự di chuyển của ấu trùng, thường kèm theo viêm ruột nặng và nhiễm trùng huyết gram âm có khả năng gây tử vong.
Chống chỉ định sử dụng vắc-xin sống hoặc vắc-xin sống giảm độc lực ở những bệnh nhân dùng các liều corticosteroid ức chế miễn dịch. Đáp ứng kháng thể đối với các vắc-xin khác có thể bị giảm.
Nên hạn chế sử dụng corticosteroid trong bệnh lao tiến triển đối với những trường hợp bệnh lao giai đoạn cuối hoặc lao lan tỏa, trong đó corticosteroid được sử dụng để kiểm soát bệnh, kết hợp với phác đồ kháng lao thích hợp. Nếu corticosteroid được chỉ định ở những bệnh nhân lao tiềm tàng hoặc phản ứng với turbeculin, cần theo dõi chặt chẽ vì bệnh có thể tái phát. Trong thời gian điều trị bằng corticosteroid kéo dài, cần dự phòng các thuốc kháng lao trên những bệnh nhân này.
Đã có báo cáo về Sarcoma Kaposi ở những bệnh nhân dùng liệu pháp corticosteroid. Khi ngừng corticosteroid có thể sẽ thuyên giảm trên lâm sàng.
Vai trò của corticosteroid trong sốc nhiễm khuẩn còn chưa rõ ràng, các nghiên cứu ban đầu cho thấy có cả tác dụng có lợi và bất lợi. Gần đây, việc bổ sung corticosteroid được cho rằng có lợi ở những bệnh nhân được xác định là sốc nhiễm khuẩn có biểu hiện thiểu năng thượng thận. Tuy nhiên, việc sử dụng corticosteroid thường xuyên trong sốc nhiễm khuẩn không được khuyến nghị. Một đánh giá có hệ thống đã kết luận rằng dùng corticosteroid liều cao trong thời gian ngắn không có tác dụng. Tuy nhiên, các phân tích tổng hợp và đánh giá cho thấy sử dụng corticosteroid liều thấp trong khoảng thời gian dài hơn (5-11 ngày) có thể làm giảm tỷ lệ tử vong.
Hệ miễn dịch
Vì một số hiếm các trường hợp dị ứng da và phản ứng phản vệ/giả phản vệ đã xảy ra ở bệnh nhân đang điều trị bằng corticosteroid, nên thực hiện các biện pháp phòng ngừa thích hợp trước khi bắt đầu điều trị, đặc biệt là đối với bệnh nhân có tiền sử dị ứng với bất kỳ loại thuốc nào.
Ảnh hưởng trên nội tiết
Ở những bệnh nhân đang điều trị bằng corticosteroid bị căng thẳng bất thường, chỉ định tăng liều corticosteroid tác dụng nhanh trước, trong và sau tình trạng căng thẳng.
Suy vỏ thượng thận phát triển khi điều trị kéo dài và có thể tồn tại trong nhiều tháng sau khi ngừng điều trị. Ở những bệnh nhân đã dùng nhiều hơn liều sinh lý của corticosteroid toàn thân (khoảng 6 mg methylprednisolone) trong hơn 3 tuần, không nên ngừng thuốc đột ngột. Việc giảm liều nên được thực hiện phụ thuộc phần lớn vào việc bệnh có khả năng tái phát khi giảm liều corticosteroid toàn thân hay không. Đánh giá lâm sàng về hoạt động của bệnh có thể cần thiết trong thời gian ngừng thuốc. Nếu bệnh không có khả năng tái phát khi ngừng điều trị corticosteroid toàn thân, nhưng không chắc chắn về việc ức chế trục dưới đồi-tuyến yên-thượng thận (HPA), liều corticosteroid toàn thân có thể giảm nhanh xuống liều sinh lý. Sau khi đạt đến liều 6 mg methylprednisolone hàng ngày, nên giảm liều chậm hơn để trục HPA phục hồi.
Ngưng điều trị corticosteroid toàn thân đột ngột, kéo dài liên tục đến 3 tuần là phù hợp nếu xét thấy bệnh không có khả năng tái phát. Việc ngừng đột ngột các liều lên đến 32 mg methylprednisolone hàng ngày trong 3 tuần không có khả năng dẫn đến ức chế trục HPA liên quan về mặt lâm sàng ở đa số bệnh nhân. Ở các nhóm bệnh nhân sau, nên cân nhắc việc ngưng từ từ liệu pháp corticosteroid toàn thân ngay cả sau các liệu trình kéo dài 3 tuần hoặc ngắn hơn:
+ Bệnh nhân đã dùng nhiều lần corticosteroid đường toàn thân, đặc biệt nếu dùng kéo dài trên 3 tuần.
+ Khi một liệu trình ngắn hạn được chỉ định trong 1 năm kể từ khi ngưng điều trị dài hạn (vài tháng hoặc vài năm).
+ Những bệnh nhân có thể có lý do suy vỏ thượng thận ngoài liệu pháp corticosteroid ngoại sinh. Ngoài ra, suy thượng thận cấp dẫn đến tử vong có thể xảy ra nếu ngưng glucocorticoid đột ngột.
+ Bệnh nhân dùng liều corticosteroid đường toàn thân lớn hơn 32 mg methylprednisolone mỗi ngày.
+ Bệnh nhân dùng liều lặp lại vào buổi tối.
“Hội chứng cai thuốc” steroid, dường như không liên quan đến suy vỏ thượng thận, có thể xảy ra sau khi ngưng sử dụng glucocorticoid đột ngột. Hội chứng này bao gồm các triệu chứng như: chán ăn, buồn nôn, nôn, hôn mê, đau đầu, sốt, đau khớp, bong da, đau cơ, sụt cân và/hoặc hạ huyết áp. Những ảnh hưởng này được cho là do sự thay đổi đột ngột nồng độ glucocorticoid hơn là do nồng độ corticosteroid thấp.
Glucocorticoid có thể gây ra hoặc làm trầm trọng thêm hội chứng Cushing, do đó tránh dùng glucocorticoid ở bệnh nhân bị bệnh Cushing.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid đường toàn thân ở bệnh nhân suy giáp và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Rối loạn chuyển hóa và dinh dưỡng
Các corticosteroid, bao gồm methylprednisolone, có thể làm tăng glucose huyết, làm trầm trọng thêm bệnh đái tháo đường đã có từ trước và khiến những người đang điều trị bằng corticosteroid lâu dài bị đái tháo đường.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid đường toàn thân ở bệnh nhân đái tháo đường (hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh đái tháo đường) và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Ảnh hưởng trên tâm thần
Bệnh nhân và/hoặc người chăm sóc nên được cảnh báo có thể xảy ra các tác dụng không mong muốn về tâm thần nghiêm trọng khi dùng steroid đường toàn thân. Các triệu chứng thường xuất hiện trong vài ngày hoặc vài tuần sau khi bắt đầu điều trị. Nguy cơ có thể cao hơn khi dùng liều cao/tiếp xúc toàn thân, mặc dù mức liều không cho phép dự đoán về sự khởi phát, loại, mức độ nghiêm trọng hoặc thời gian của các phản ứng. Hầu hết các phản ứng hồi phục sau khi giảm liều hoặc ngưng thuốc, mặc dù có thể cần phải điều trị đặc hiệu.
Khuyến khích bệnh nhân/người chăm sóc đi khám nếu xuất hiện các triệu chứng tâm lý lo lắng, đặc biệt nếu trầm cảm hoặc nghi ngờ có ý định tự tử. Bệnh nhân/người chăm sóc nên cảnh giác với các rối loạn tâm thần có thể xảy ra trong hoặc ngay sau khi giảm liều/ngưng sử dụng steroid đường toàn thân, mặc dù các phản ứng này được báo cáo không thường xuyên.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid đường toàn thân ở những bệnh nhân có tiền sử hoặc đang bị rối loạn cảm xúc nặng hoặc có người thân bị rối loạn cảm xúc. Bao gồm bệnh trầm cảm hoặc hưng cảm và chứng rối loạn tâm thần do steroid trước đó.
Ảnh hưởng trên hệ thần kinh
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid đường toàn thân ở bệnh nhân động kinh và bệnh nhược cơ (xem phần bệnh cơ trong Ảnh hưởng trên cơ xương) và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Đã có báo cáo về chứng tích mỡ ngoài màng cứng ở bệnh nhân đang sử dụng corticosteroid, thường là sử dụng liều cao trong thời gian dài.
Ảnh hưởng trên mắt
Rối loạn thị giác có thể được báo cáo khi sử dụng corticosteroid toàn thân và tại chỗ. Nếu bệnh nhân có các triệu chứng như nhìn mờ hoặc các rối loạn thị giác khác, bệnh nhân nên được xem xét chuyển đến bác sĩ nhãn khoa để đánh giá các nguyên nhân có thể xảy ra bao gồm đục thủy tinh thể, tăng nhãn áp hoặc các bệnh hiếm gặp như bệnh hắc võng mạc trung tâm thanh dịch (CSCR) đã được báo cáo sau khi sử dụng corticosteroid toàn thân và tại chỗ. Bệnh hắc võng mạc trung tâm thanh dịch có thể dẫn đến bong võng mạc.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở bệnh nhân tăng nhãn áp (hoặc tiền sử gia đình mắc bệnh tăng nhãn áp) và herpes simplex ở mắt vì có thể gây thủng giác mạc và cần theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Sử dụng corticosteroid trong thời gian dài có thể gây đục thủy tinh thể dưới bao sau và đục thủy tinh thể trung tâm (đặc biệt ở trẻ em), lồi mắt hoặc tăng áp lực nội nhãn, có thể dẫn đến bệnh tăng nhãn áp kèm theo hủy hoại các dây thần kinh thị giác.
Nhiễm nấm và virus thứ phát ở mắt có thể tăng lên ở những bệnh nhân dùng glucocorticoid.
Biến cố trên tim
Tác dụng không mong muốn của glucocorticoid trên hệ tim mạch, như rối loạn lipid máu và tăng huyết áp, có thể khiến những bệnh nhân đã có sẵn nguy cơ tim mạch phải chịu thêm các ảnh hưởng tim mạch khác, nếu điều trị bằng liều cao và kéo dài. Vì vậy, cần sử dụng corticosteroid thận trọng ở những bệnh nhân này và chú ý thực hiện các biện pháp điều chỉnh nguy cơ và theo dõi thêm cho tim nếu cần thiết.
Dùng liều thấp và cách nhật có thể làm giảm tỷ lệ biến chứng trong liệu pháp corticosteroid.
Trong trường hợp suy tim sung huyết, nên thận trọng khi sử dụng corticosteroid toàn thân và chỉ sử dụng khi thật cần thiết.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở bệnh nhân bị nhồi máu cơ tim gần đây (đã có báo cáo vỡ cơ tim) và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Thận trọng với bệnh nhân đang dùng thuốc trợ tim như digoxin vì steroid gây rối loạn điện giải/mất kali.
Ảnh hưởng trên mạch
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở những bệnh nhân có các bệnh lý sau và theo dõi bệnh nhân thường xuyên:
+ Tăng huyết áp.
+ Có khuynh hướng viêm tắc tĩnh mạch.
Huyết khối bao gồm huyết khối tĩnh mạch đã được báo cáo xảy ra khi dùng corticosteroid. Do vậy, nên thận trọng khi sử dụng corticosteroid ở những bệnh nhân đang bị hoặc có thể dễ mắc các rối loạn viêm tắc tĩnh mạch.
Ảnh hưởng trên tiêu hóa
Corticoid liều cao có thể gây viêm tụy cấp.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở những bệnh nhân có các bệnh lý sau và theo dõi bệnh nhân thường xuyên:
+ Viêm loét dạ dày tá tràng.
+ Có chỗ nối ruột non mới.
+ Áp-xe hoặc nhiễm trùng sinh mủ khác.
+ Viêm đại tràng.
+ Viêm túi thừa.
Liệu pháp glucocorticoid có thể che lấp viêm phúc mạc hay các dấu hiệu hoặc triệu chứng khác liên quan đến rối loạn tiêu hóa như thủng, tắc đường tiêu hóa hoặc viêm tụy. Nguy cơ phát triển loét đường tiêu hóa tăng khi dùng kết hợp với thuốc chống viêm không steroid (NSAID).
Ảnh hưởng trên gan mật
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở bệnh nhân suy gan hoặc xơ gan và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Các rối loạn gan mật hiếm khi được báo cáo, đa số các trường hợp có thể hồi phục sau khi ngưng điều trị. Do vậy cần có sự giám sát thích hợp.
Ảnh hưởng trên cơ xương
Đã có báo cáo về bệnh cơ cấp tính khi sử dụng corticosteroid liều cao, thường xảy ra ở những bệnh nhân bị các rối loạn dẫn truyền thần kinh cơ (ví dụ như bệnh nhược cơ), hoặc ở những bệnh nhân đang điều trị đồng thời với thuốc kháng cholinergic như thuốc ức chế thần kinh cơ (ví dụ pancuronium).
Bệnh cơ cấp tính này lan rộng, có thể liên quan đến cơ mắt, cơ hô hấp, và có thể dẫn đến liệt tay chân. Tình trạng tăng creatine kinase có thể xảy ra. Để có tiến triển về mặt lâm sàng hay hồi phục, cần dừng thuốc trong vài tuần đến vài năm.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở bệnh nhân loãng xương (đặc biệt phụ nữ sau mãn kinh có nguy cơ mắc bệnh) và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Thận và tiết niệu
Cần thận trọng ở những bệnh nhân bị xơ cứng bì hệ thống vì đã quan sát được sự gia tăng cơn khủng hoảng thận do xơ cứng bì khi dùng corticosteroid, kể cả methylprednisolone. Do đó, huyết áp và chức năng thận (s-creatinin) nên được kiểm tra thường quy. Khi nghi ngờ có cơn khủng hoảng thận, cần kiểm soát huyết áp cẩn thận.
Cần đặc biệt thận trọng khi cân nhắc sử dụng corticosteroid toàn thân ở bệnh nhân suy thận và theo dõi bệnh nhân thường xuyên.
Chấn thương, nhiễm độc và các biến chứng phẫu thuật
Corticosteroid toàn thân không được chỉ định và do đó không nên dùng để điều trị chấn thương sọ não. Một nghiên cứu đa trung tâm cho thấy tỷ lệ tử vong tăng lên tại thời điểm 2 tuần và 6 tháng sau chấn thương ở bệnh nhân điều trị bằng methylprednisolone natri succinate so với giả dược. Mối quan hệ nhân quả với việc điều trị bằng methylprednisolone natri succinate chưa được thiết lập.
Cảnh báo khác
Các tác dụng không mong muốn có thể được giảm thiểu bằng cách sử dụng liều thấp nhất có hiệu quả trong thời gian ngắn nhất, và bằng cách dùng một liều duy nhất hàng ngày vào buổi sáng hoặc một liều duy nhất vào những ngày cách nhật vào buổi sáng hoặc bất cứ khi nào có thể. Cần theo dõi bệnh nhân thường xuyên để điều chỉnh liều phù hợp với tiến triển của bệnh.
Bệnh nhân nên mang theo thẻ “Điều trị bằng steroid” có hướng dẫn rõ ràng về các biện pháp phòng ngừa cần thực hiện để giảm thiểu nguy cơ và cung cấp thông tin chi tiết về bác sĩ kê đơn, loại thuốc, liều và thời gian điều trị.
Việc điều trị đồng thời với các chất ức chế CYP3A, bao gồm các thuốc chứa cobicistat, được cho là sẽ làm tăng nguy cơ các tác dụng không mong muốn toàn thân. Tránh phối hợp các thuốc trừ khi lợi ích mang lại cao hơn nguy cơ gia tăng tác dụng không mong muốn corticosteroid toàn thân, trong trường hợp này bệnh nhân cần được theo dõi về tác dụng không mong muốn toàn thân của corticosteroid.
Aspirin và các thuốc chống viêm không steroid nên được sử dụng thận trọng khi kết hợp với corticosteroid.
U tế bào ưa crôm có thể gây tử vong đã được báo cáo sau khi sử dụng các corticosteroid toàn thân. Với bệnh nhân có nghi ngờ hoặc đã xác định mắc bệnh u tế bào ưa crôm, chỉ nên dùng corticosteroid sau khi đã đánh giá nguy cơ/lợi ích phù hợp.
Trẻ em: Corticoid làm chậm phát triển ở trẻ sơ sinh, trẻ nhỏ và thanh thiếu niên. Cần theo dõi cẩn thận sự tăng trưởng và phát triển của trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ khi sử dụng liệu pháp corticosteroid kéo dài. Điều trị nên được giới hạn ở liều tối thiểu trong thời gian ngắn nhất có thể. Để giảm thiểu sự ức chế trục dưới đồi-tuyến yên-thượng thận và chậm phát triển, nếu có thể nên uống liều duy nhất vào những ngày cách nhật.
Trẻ sơ sinh và trẻ nhỏ phải điều trị lâu dài bằng corticosteroid có nguy cơ đặc biệt về tăng áp lực nội sọ.
Corticosteroid liều cao có thể gây viêm tụy ở trẻ em.
Sử dụng ở người cao tuổi: Tác dụng không mong muốn thường gặp của corticosteroid dùng đường toàn thân có thể dẫn đến hậu quả nghiêm trọng hơn ở người cao tuổi, đặc biệt là loãng xương, tăng huyết áp, hạ kali huyết, đái tháo đường, dễ bị nhiễm trùng và mỏng da. Cần giám sát lâm sàng chặt chẽ để tránh các phản ứng đe dọa tính mạng.
Stadsone có chứa tá dược lactose. Không nên dùng thuốc này cho bệnh nhân có các vấn đề về di truyền hiếm gặp không dung nạp galactose, thiếu hụt enzym lactase toàn phần hay kém hấp thu glucose-galactose.
Stadsone có chứa tá dược sucrose (đường trắng). Không nên dùng thuốc này cho bệnh nhân có các vấn đề về di truyền hiếm gặp không dung nạp fructose, kém hấp thu glucose-galactose hoặc thiếu hụt enzym sucrase-isomaltase.
Ảnh hưởng của thuốc lên khả năng lái xe, vận hành máy móc
Ảnh hưởng của corticosteroid trên khả năng lái xe hay sử dụng máy móc chưa được đánh giá một cách hệ thống. Các tác dụng không mong muốn như hoa mắt, chóng mặt, rối loạn thị giác và mệt mỏi có thể xảy ra sau khi điều trị bằng corticosteroid. Nếu bị ảnh hưởng, bệnh nhân không nên lái xe hoặc vận hành máy móc.
